Όλο το χρόνο φανέρωνε σήμερα του φτιάχνουμε πίτες - Η Κρητική παράδοση για τη μάνα του Αγίου Φανουρίου

Χιλιάδες φανουρόπιτες θα ευλογηθούν και θα μοιραστούν απόψε στον εσπερινό και στην αυριανή θεία λειτουργία όπου στην Κρήτη αλλά και σε ολόκληρωη την υπόλοιπη Ελλάδα υπάρχουν ναοί αφιερωμένοι στον Άγιο Νικόλαο. Οι φανουρόπιπες ως αποτέλεσμα πίστης ή θρύλου κυριάρχησαν στην καθημερινότητα και όλοι θυμόμαστε τις γιαγιάδες μας να λένε “τάξε μια φανουρόπιτα”. Μια παράδοση ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ανατολική Κρήτη λέει μάλιστα πως τις φανουρόπιτες δεν τις φτιάχνουμε για τον ίδιο τον Άγιο αλλά για την αμαρτωλή μητέρα του.

Η φανουρόπιτα είναι μια γλυκιά, νηστίσιμη πίτα (παραδοσιακά φτιάχνεται με ελαιόλαδο και χωρίς αβγά), που προσφέρεται σαν ευλογία ανήμερα της μέρας μνήμης του Αγίου Φανουρίου, στις 27 Αυγούστου, εξου και η ονομασία της. Δεν είναι λίγοι βέβαια, αυτοί που φτιάχνουν φανουρόπιτες και σε άλλες στιγμές μέσα στο χρόνο, πιστεύοντας ότι ο Άγιος θα τους φανερώσει αυτό που αναζητούν: χαμένα αντικείμενα, πρόσωπα, δουλειά, ακόμα και υγεία. Ήταν τέτοια δε η πίστη κάποιων νεαρών κοριτσιών αλλά και των μανάδων που πίστευαν πως ο Άγιος Φανούριος “φανερώνει” ακόμα και γαμπρούς!


Η “αμαρτωλή” μάνα

Κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς πως και γιατί ξεκίνησε αυτό το έθιμο. Η φανουρόπιτα βέβαια έχει «μπολιαστεί» και με διάφορα στοιχεία της ελληνικής λαογραφίας αφού κάποιοι θέλουν να φτιάχνεται αυστηρά με 7 υλικά και άλλοι με 9. Οι αριθμοί αυτοί έχουν την δική τους σημειολογία η οποία δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με την πίστη όσο με την λαϊκή παράδοση.

Ο μελετητής της ελληνικής λαογραφίας Γιώργος Αικατερινίδης κατέγραψε μια ενδιαφέρουσα παράδοση για τη μητέρα του Αγίου στις Βρύσες Μεραμπέλλου:

«Η μάνα του Αγίου δεν ηκαμε καλό ποτέ τζη. Μόνο ένα κρομμυδύφυλλο ήδωσε μια βολά σ’ένα διακονιάρη. Σαν απόθανε ήβραζε σ’ένα καζάνι με πίσσα και ο Άγιος αρώτησε: α-Γιάντα η μάνα μου είναι εκειά μέσα;

Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος τ’απηλοήθηκε: -Γιατί δεν ήκαμε ποτέ καλό. Να ρίξομε το κρομμυδόφυλλο που ήδωσε κι ανέ τηνέ σηκώσει να βγει επάνω, να σωθεί…

Ερίξανε το κρομμυδόφυλλο και η μάνα ντου βγήκε στα χείλια του καζανιού μαζί με τρεις άλλες γυναίκες που πιαστήκανε κι αυτές από το κρομμύδι. Μα η μάνα ντου τώσε δίνει μια σπρωξιά και πέφτουνε πάλι μέσα. Τοτεσάς λέει ο Αρχάγγελος: Θωρείς πως κι επαέ είναι ακόμη κακή.

Τοτεσάς ο Άγιος Φανούριος ζήτησε μια χάρη: Να μην πηγαίνουνε πράμα γι’αυτόν, μόνο για τη μάνα ντου για να λένε να τση συγχωρέσει ο Θεός…»


Ποιός ήταν ο Άγιος Φανούριος

Μέχρι τον 14ο ή 15ο κατ’ άλλους αιώνα, ο Άγιος δεν ήταν γνωστός. Εκείνη την εποχή στη Ρόδο, κατά την διάρκεια εργασιών αναστήλωσης των τειχών της πόλεως, αποκαλύφθηκε πως υπήρχε ένας μισογκρεμισμένος Ναός στον οποίο υπήρχαν πολλές παλαιές εικόνες.

Μια από αυτές, η πιο καλοδιατηρημένη λέει η παράδοση, ήταν ενός Αγίου ο οποίος φορούσε ρωμαϊκά στρατιωτικά ρούχα και κρατούσε ένα κερί κι έναν Σταυρό.

Το όνομα που φαινόταν ήταν «Ο Άγιος Φανώ».

Γύρω από την εικόνα του Αγίου, υπήρχαν 12 παραστάσεις στις οποίες απεικονιζόταν το μαρτύριο του. Έτσι το μόνο που γνωρίζουμε είναι πως πρόκειται για έναν μάρτυρα ο οποίος πιθανότατα υπήρξε στρατιώτης.

Το όνομα Φανούριος του αποδόθηκε από τον Μητροπολίτη Ρόδου Νείλο, ο οποίος ανακαίνισε το εκκλησάκι που βρέθηκε η εικόνα, αφιερώνοντας το στον νεοφανή Άγιο Φανούριο.

Αυτές είναι και οι μοναδικές πληροφορίες. Από την Ρόδο, στόμα με στόμα, η ιστορία του νέου Αγίου διαδόθηκε πρώτα στα γύρω νησιά και μετέπειτα σε ολόκληρη τη χώρα.