Η φανουρόπιτα είναι ίσως η μοναδική πίτα που έχει πολλά στοιχεία της λαϊκής μας παράδοσης. Την παραμονή και ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φανουρίου οι ναοί γεμίζουν με μυρωδιές από τις φανουρόπιτες που φτιάχνουν οι νοικοκυρές και προσφέρουν στον Άγιο για κάτι που έχασαν ή ακόμα για να βρουν άντρα οι ανύπαντρες!
Σε καμία ίσως περιοχή της Ελλάδας δεν είναι τόσο διαδεδομένη η λατρεία του Αγίου Φανουρίου όσο στην Κρήτη. Δεκάδες ναοί σε όλο το νησί συγκεντρώνουν πλήθος προσκυνητών και πλήθος ταμάτων.
Για τους Κρητικούς είναι ο άγιος που φανερώνει, δοξασία άλλωστε κοινή για όλες σχεδόν τις ελληνικές περιοχές. Ο Άγιος Φανούριος είναι ο άγιος που φανερώνει πρόσωπα και πράγματα. Εμείς οι απλοί άνθρωποι από παλιά, όταν βρισκόμαστε σε δύσκολη θέση, αναζητούμε την βοήθεια ενός υπερφυσικού βοηθού για να καλύψει αυτή την ανάγκη της φανέρωσης.
Ζητούμε την βοήθεια ενός αγίου που το όνομα του έχει στην συνείδηση του κόσμου συνδεθεί με την φανέρωση (Φανούριος είναι εκείνος που φανερώθηκε) και τάζουμε μια πίτα.
Όχι μόνο πράγματα αλλά και γαμπρό για τις ανύπαντρες μπορούσε να φανερώσει. Τα τάματα στον Άγιο Φανούριο από ανύπαντρες κοπέλες δεν ήταν αποκλειστικό κρητικό έθιμο. Γινόταν και στην Κύπρο, Σκιάθο, Φλώρινα και αλλού και αποκαλύπτουν την λατρευτική και πολιτιστική ενότητα του ελληνικού χώρου.
Ένα από τα μεγάλα πανηγύρια της Κρήτης είναι το πανηγύρι του Αγίου Φανουρίου στο Καβούσι Ιεράπετρας σε ένα νεόδμητο ναό δίπλα στην εθνική οδό. Αφιερωτές συρρέουν στον ναό από όλα τα μέρη της περιοχής κυρίως από Ιεράπετρα και Άγιο Νικόλαο. Εκατοντάδες φανουρόπιτες φέρνουν στον εσπερινό και ανήμερα της γιορτής του. Γυναίκες με ταψάκια και κουτιά γλυκών κουβαλούν σε όλη την διάρκεια του εσπερινού το τάμα τους μαζί με βασιλικό και αρτοπλασίες. Στο τέλος της λειτουργίας οι πίτες ευλογούνται και μοιράζονται από τους πιστούς σε όλο τον κόσμο.
Ο κόσμος αποδέχεται την προσφορά με την ευχή «χρόνια πολλά», «και του χρόνου», «βοήθεια σου». Ακούγεται και η ευχή από ηλικιωμένους που κρατάνε τις παραδώσεις «ο θεός να συγχωρέσει και εκείνης και εμάς», εννοώντας τη μάνα του Αγίου. Προφανώς σε παλιότερες εποχές ακουγόταν μόνο τα περί συγχωρέσεως.
Όλοι που κατακλύζουν ναούς του Αγίου στην Κρήτη κουβαλώντας πίτες δεν εκπληρώνουν κατ’ ανάγκη κάποιο τάμα. Οι περισσότεροι ζυμώνουν τις πίτες «έτσι είναι η συνήθεια, έτσι το βρήκαμε».
Οι πίτες και οι γλυκοί άρτοι του Αγίου Φανουρίου που ζυμώνονται στην Κρήτη παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη πολυμορφία. Η πίτα, για κάποιες νοικοκυρές, πρέπει να έχει ζυμωθεί με επτά ή εννιά υλικά. Δεν είναι όμως η μοναδική φορά που κάποια εθιμική πράξη απαιτεί συγκεκριμένο αριθμό επί μέρους ενεργειών, στοιχείων ή υλικών που την συνθέτουν για να είναι πιο αποτελεσματική. Ο αριθμός επτά θεωρείται ιερός και συμβολικός και κλείνει μέσα του μια δύναμη μυστηριακή και ο αριθμός εννέα αντιπροσωπεύει την ολοκλήρωση και το τέλος, την συμπόνια αλλά και την προσφορά με μια πιο ευρεία έννοια.
Οι νοικοκυρές συνηθίζουν να φτιάχνουν φανουρόπιτες όσο γίνεται με περισσότερα υλικά για να μυρίζει περισσότερο. Πέρα από το αλεύρι, τη ζάχαρη, το λάδι, το μπέικιν πάουντερ οι νοικοκυρές φροντίζουν να την εμπλουτίζουν με βιτάμ, σταφίδες, μούστο, καρύδια ή αμύγδαλα, πορτοκάλι, γαρίφαλα, μοσχοκάρυδο, σουσάμι, κονιάκ κ.ά.
Αν βρεθείς σε ένα ναό του Αγίου και δεις το πλήθος από τις πίτες θα παρατηρήσεις ότι καμία δεν μοιάζει με την άλλη λες και υπάρχουν εκατοντάδες συνταγές. Το ζήτημα είναι ότι κάθε νοικοκυρά πέρα από την συνταγή βάζει το μεράκι της και προσπαθεί κάθε χρόνο να πετύχει μια καλή εμφάνιση και γεύση στην πίτα της.
Εμείς θα φτιάξουμε μια φανουρόπιτα με μούστο μιας και αυτές τις ημέρες υπάρχει πληθώρα λόγω του τρύγου. Πάμε να την απολαύσουμε!
Υλικά
100ml μούστο βρασμένο
200ml ελαιόλαδο
200ml χυμό πορτοκάλι και το ξύσμα
300γρ. ζάχαρη
100γρ. σταφίδες
150γρ. καρύδια
1.5 κουταλιά κανελογαρύφαλλα
500γρ αλεύρι (φουσκώνει μόνο του)
20γρ. μπέικιν πάουντερ
Εκτέλεση
Σε ένα μπολ ανακατεύουμε τις σταφίδες, τα καρύδια ελαφριά ψιλοκομμένα, τα κανελογαρύφαλλα , το ξύσμα και λίγο αλεύρι.
Σε ένα άλλο μπολ ανακατεύουμε το ελαιόλαδο με τη ζάχαρη. Προσθέτουμε το χυμό πορτοκάλι και το μούστο.
Κοσκινίζουμε το αλεύρι με το μπέικιν και το βάζουμε στα υγρά, ανακατεύουμε μέχρι να έχουμε ένα πηχτό χυλό.
Προσθέτουμε στο μίγμα τις σταφίδες με τα καρύδια και ανακατεύουμε ελαφριά.
Λαδώνουμε και αλευρώνουμε ένα στρογγυλό ταψί και βάζουμε το μίγμα. Ψήνουμε στους 180 βαθμούς πάνω κάτω θερμοκρασία για μια ώρα.
Αντί για μούστο μπορείτε να αντικαταστήσετε με κρασί. Θα αυξήσετε λίγο τη ζάχαρη κατά 100γρ.
Καλή επιτυχία!!!
(Ευχαριστούμε τον λαογράφο και συνεργάτη μας Λεωνίδα Κουδουμογιαννάκη για τα λαογραφικά στοιχεία της φανουρόπιτας και για το φωτογραφικό υλικό που τα συνοδεύει).
