Η αλλαγή στο χρώμα των ματιών είναι συνηθισμένη τα πρώτα χρόνια μετά τη γέννηση. Μπορεί όμως να συμβεί και σε μεγάλη ηλικία. Και συχνά υποκρύπτει κάτι σοβαρό.
Το χρώμα των ματιών είναι ένα χαρακτηριστικό που συναρπάζει και προβληματίζει, συχνά πριν καν γεννηθούμε. Θα έχει άραγε το μωρό μαύρα, καφέ, γαλάζια ή πράσινα μάτια; Και όταν μεγαλώσει; Θα είναι σταθερό το χρώμα των ματιών του σε όλη του τη ζωή ή μπορεί να αλλάξει στην πορεία;
Όπως εξηγεί ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, το χρώμα των ματιών καθορίζεται από γονίδια που κληρονομούμε από τους γονείς μας. Τα γονίδια αυτά μπορεί να αλληλεπιδράσουν με διάφορους τρόπους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να είναι σχεδόν αδύνατο να προβλέψει κανείς το χρώμα των ματιών ενός μωρού.
Τα συγκεκριμένα γονίδια καθορίζουν την παραγωγή της μελανίνης. Η μελανίνη είναι η χρωστική ουσία που προσδίδει στα μάτια, στο δέρμα και στα μαλλιά το χαρακτηριστικό χρώμα τους. Στα μάτια, η μελανίνη παράγεται από ειδικά κύτταρα (τα μελανοκύτταρα) που βρίσκονται στην ίριδα.
Η ίριδα βρίσκεται ανάμεσα στον κερατοειδή και τον φακό του ματιού. Είναι ο έγχρωμος δακτύλιος από μυϊκό ιστό που περιβάλλει την κόρη του ματιού. Η ίριδα συσπάται για να ρυθμίζει το μέγεθος της κόρης και να ελέγχει την ποσότητα του φωτός που εισέρχεται στο μάτι.
«Πολλά μωρά της καυκάσιας φυλής γεννιούνται με μπλε ή γκρι μάτια, επειδή κατά τη γέννησή τους οι ίριδές τους δεν διαθέτουν ακόμα μελανίνη», λέει ο Δρ. Κανελλόπουλος. «Μέσα στα πρώτα τρία χρόνια της ζωής, όμως, και ιδίως κατά το πρώτο έτος, αρχίζει να παράγεται μελανίνη. Έτσι το χρώμα των ματιών συχνά σκουραίνει».
Μετά τη βρεφική ηλικία, φυσιολογικές αλλαγές στο χρώμα των ματιών μπορεί να παρατηρηθούν σε άτομα με ανοικτόχρωμα μάτια. Τα άτομα αυτά μερικές φορές βλέπουν τα μάτια τους να σκουραίνουν σταδιακά με το πέρασμα των χρόνων.
Φαινομενικές αλλαγές
Πολύ συχνότερα, όμως, τα μάτια αλλάζουν φαινομενικά χρώμα όταν διαστέλλονται οι κόρες τους επειδή, π.χ., δεν υπάρχει αρκετό φως.
Η διαστολή της κόρης έχει ως συνέπεια να περιορίζεται το μέγεθος της ίριδας. Έτσι, φαίνεται ότι αλλάζει το χρώμα των ματιών.
Το ίδιο μπορεί να συμβεί με μερικά συναισθήματα, όπως ο θυμός ή ο τρόμος, που επίσης μπορεί να μεταβάλλουν το μέγεθος της κόρης.
Άλλες φορές, πάλι, τα μάτια επηρεάζονται από τον γύρω χώρο (π.χ. τον φωτισμό, τα ρούχα) και δημιουργείται η αίσθηση ότι άλλαξε το χρώμα τους.
Όλ' αυτά όμως δεν συνιστούν αληθινή αλλαγή, αλλά φαινομενική.
Υπάρχει, όμως, περίπτωση να αλλάξει στ' αλήθεια ξαφνικά το χρώμα στο ένα ή και στα δύο μάτια. «Στους παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν αλλαγή στο χρώμα των ματιών συμπεριλαμβάνονται διάφορες διαταραχές και νοσήματα, τραυματισμοί, αλλά και ορισμένα φάρμακα», λέει ο Δρ. Κανελλόπουλος. «Με τεχνητό τρόπο, εξάλλου, μπορεί να αλλάξει το χρώμα με φακούς επαφής και στο μέλλον με λέιζερ».
Οι αλλαγές μπορεί να εντοπίζονται στην ίριδα καθαυτή ή να αφορούν άλλα τμήματα του ματιού που επηρεάζουν το πώς φαίνεται η ίριδα. Να ποιες μπορεί να είναι:
Φακίδες
Το χρώμα της ίριδας μπορεί να αλλάξει αν αναπτυχθούν πάνω της φακίδες. Οι φακίδες εκδηλώνονται ως μικρές, σκούρες κηλίδες και συνήθως σχετίζονται με την υπερβολική έκθεση στον ήλιο.
Οι φακίδες στην ίριδα συνήθως παρατηρούνται σε μεσήλικες και ηλικιωμένους που έχουν ιστορικό πολυετούς, υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο.
Σπίλοι της ίριδας
Η ίριδα μπορεί να αλλάξει χρώμα και αν αναπτυχθεί πάνω της κάποιος σπίλος. Οι σπίλοι της ίριδας (iris nevi) είναι μεγάλοι, σκουρόχρωμοι σχηματισμοί που προκαλούνται από την υπερπαραγωγή μελανίνης.
Οι σπίλοι αυτοί αναπτύσσονται αργά αλλά χρειάζονται τακτική παρακολούθηση από τον οφθαλμίατρο, διότι είναι παράγοντας κινδύνου για καρκίνο στο μάτι.
Μελαγχρωματικά αμαρτώματα της ίριδας
Μία άλλη αιτία αλλαγής στο χρώμα της ίριδας είναι τα μελαγχρωματικά αμαρτώματα της ίριδας (ή οζίδια του Lisch). Πρόκειται για μικρά, καφέ οζίδια που αναπτύσσονται πάνω στην ίριδα και συνήθως σχετίζονται με μία νευρολογική διαταραχή που λέγεται νευροϊνωμάτωση.
Η πάθηση αυτή προκαλεί την ανάπτυξη μικρών όγκων στα νευρικά κύτταρα όλου του σώματος και συνήθως είναι κληρονομική.
Ραγοειδίτιδα
Η ραγοειδίτιδα είναι μία άλλη κατάσταση που μπορεί να αλλάξει το χρώμα της ίριδας. Είναι μία φλεγμονή στο μεσαίο τμήμα του ματιού που συνήθως προκαλείται από λοίμωξη, τραύμα ή έκθεση σε τοξίνες.
Το χρώμα της ίριδας μπορεί να αλλάξει, αν η ίριδα «κολλήσει» στον φακό του ματιού και αλλάξει το μέγεθος ή το σχήμα της κόρης του ματιού. Η ραγοειδίτιδα απαιτεί άμεσο έλεγχο και αντιμετώπιση από τον οφθαλμίατρο.
Άλλες παθήσεις
Το χρώμα της ίριδας μπορεί να αλλάξει και από άλλες σπάνιες παθήσεις, όπως:
Το σύνδρομο Horner
Το σύνδρομο διασποράς χρωστικής (PDS)
Το ιριδοκερατοειδικό ενδοθηλιακό σύνδρομο (ICE)
Μπορεί να αλλάξει και από τραυματισμούς στο μάτι που προκαλούν απώλεια ιστού. Ορισμένες παθήσεις, εξάλλου, όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο ή μία εγκεφαλική κάκωση μπορεί να προκαλέσουν διαστολή της κόρης του ματιού. Η διαστολή αυτή, όπως προαναφέρθηκε, προκαλεί αλλαγή στο χρώμα των μαιτών.
Φάρμακα
Στα φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν αλλαγές στο χρώμα των ματιών ανήκουν ορισμένα που χορηγούνται για το γλαύκωμα. Η αλλαγή του χρώματος λόγω φαρμάκων μπορεί να είναι μόνιμη, με τα μάτια να γίνονται συνήθως πιο σκούρα απ' ό,τι φυσιολογικά ήταν.
Τεχνητή αλλαγή
Η ίριδα μπορεί να αλλάξει χρώμα και με τεχνητό τρόπο. Εδώ και χρόνια, λ.χ., επιτυγχάνεται προσωρινή αλλαγή με ειδικούς φακούς επαφής, που διατίθενται σε μεγάλο φάσμα διαφορετικών χρωμάτων.
Επιπλέον, «την τελευταία πενταετία έχω την τύχη να επιβλέπω ερευνητικές προσπάθειες για μόνιμη αλλαγή στο χρώμα της ίριδας με λέιζερ», προσθέτει ο Δρ. Κανελλόπουλος. «Με τα λέιζερ αυτά αφαιρείται από την επιφάνεια της ίριδας η χρωστική και αποκαλύπτεται το υποκείμενο χρώμα. Αυτό μπορεί να είναι πράσινο ή μπλε, ανάλογα με το χρώμα που έχει κληρονομήσει κάποιος από τους προγόνους του. Η τεχνική αυτή βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο και έχουν πραγματοποιηθεί επιλεγμένα περιστατικά στην Αμερική και στην Ευρώπη. Ελπίζουμε όμως σε βάθος χρόνου να είναι ευρέως διαθέσιμη».
Παθήσεις εκτός ίριδας
Άλλα προβλήματα εκτός ίριδας που μπορεί να αλλάξουν το χρώμα των ματιών είναι ο καταρράκτης, το γεροντικό τόξο (arcus senilis), ο δακτύλιος Keyser-Fleischer και το ύφαιμα.
Ο καταρράκτης είναι το θόλωμα του φακού του ματιού, πίσω από την κόρη, που προσδίδει γαλακτώδη ή γκριζωπή χροιά στο μάτι.
Το γεροντικό τόξο είναι ένας λευκός ή γκριζωπός δακτύλιος στον κερατοειδή, που δημιουργείται από τη συσσώρευση λιπιδίων πάνω του.
Ο δακτύλιος Keyser-Fleischer είναι ένα πρασινωπός/πορτοκαλί δακτύλιος στον κερατοειδή που αναπτύσσεται όταν ένας άνθρωπος έχει αυξημένα επίπεδα χαλκού στο σώμα (η κατάσταση ονομάζεται ασθένεια του Wilson).
Το ύφαιμα είναι η αιμορραγία στον χώρο ανάμεσα στον κερατοειδή και την ίριδα, που σκουραίνει το μάτι. Συνήθως οφείλεται σε τραυματισμό ή εγχείρηση στο μάτι.
«Οι περισσότεροι άνθρωποι θα έχουν το ίδιο χρώμα ματιών από την εποχή που θα μάθουν να περπατάνε έως ότου γεράσουν. Ωστόσο στην τρίτη ηλικία υπάρχει αυξημένη πιθανότητα αλλαγής στο χρώμα των ματιών, κυρίως λόγω καταρράκτη και γεροντικού τόξου», διευκρινίζει ο Δρ. Κανελλόπουλος. «Ανεξάρτητα από αυτά, όμως, αν παρατηρήσετε οποιαδήποτε απότομη αλλαγή στο χρώμα του ενός ή και των δύο ματιών, πηγαίνετε αμέσως στον οφθαλμίατρο για έλεγχο. Μπορεί να υποκρύπτει κάτι σοβαρό».
iatropedia.gr
