Τα Θεοφάνεια ή Φώτα είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή της ανάμνησης της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή. Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων).
Στην Κρήτη πιστεύουν πως τα μεσάνυχτα ακριβώς ανοίγουν οι ουρανοί και τα «δέντρα σκύβουν να προσκυνήσουν τη Χάρη του Θεού». Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της μεγάλης αυτής εορτής είναι η εμφάνιση της τριαδικής θεότητας, η επιφάνεια.
Την παραμονή των Φώτων ο παπάς έκανε το μικρό αγιασμό. Από αυτό παίρνανε και ραντίζανε τα δέντρα του κήπου τους, τα σπαρτά τις ελιές και τα αμπέλια.
Την παραμονή νηστεύουν για να πιουν την επαύριο το μεγάλο αγιασμό. Την ημέρα αυτή της νηστείας ψήνανε τα "παλικάρια". Βράζανε σιτάρι και το αναμειγνύανε με καρπούς από ρόγδι, σταφίδες, ζάχαρη και μυρωδικά.
Την ημέρα αυτή ταΐζανε και τα ζώα με σπόρους. Βράζανε κριθάρι, σιτάρι, κουκιά, παπούλες. Ό,τι είχε ο καθένας. Από αυτά δίνανε μια χούφτα σε κάθε ένα ζώο.
Την ημέρα των Φώτων ο παπάς έκανε το μεγάλο αγιασμό. Οι γεροντότεροι θυμούνται ότι το μεγάλο αγιασμό τον πίνανε μέσα στην εκκλησία. Δεν έκανε να τον βγάλουνε έξω, μόνο αν τον πήγαιναν σε κάποιο άρρωστο.
Η γιορτή των Φώτων γιορτάζεται και στη Κρήτη με τον παραδοσιακό τρόπο και τον αγιασμό των υδάτων όπως και σε όλες τις περιοχές της χώρας.
Το έθιμο που διατηρείται και σήμερα σε κάποια χωριά της ενδοχώρας ήταν να γυρίζει ο παπάς σε όλο το χωριό από πόρτα σε πόρτα και με το σταυρό και τον βασιλικό να αγιάζει τα σπίτια και τους πιστούς
Στη νότια Κρήτη το έθιμο της ευλογίας των κουδουνιών επικρατεί μέχρι σήμερα.Από την παραμονή των Φώτων κτηνοτρόφοι της περιοχής φέρνουν μερικά κουδούνια από το κοπάδι τους στο μοναστήρι.
Εκεί τοποθετούνται κάτω από το σημείο που θα γίνει ο Μεγάλος Αγιασμός. Παραμένουν εκεί όλη τη νύχτα και αγιάζονται ενώ ανήμερα των Φώτων οι κτηνοτρόφοι τα παίρνουν και τα κρεμούν στα ζώα του κοπαδιού τους. Οι κτηνοτρόφοι πιστεύουν ότι ο αγιασμός των κουδουνιών μεταφέρει την κάθαρση και την ευλογία στο ίδιο το κοπάδι.
Από τη σελίδα του Λαογραφικού Ομίλου Λάζαρου και Μανώλη Χνάρη
