Η Δημοκρατία στα σχολεία φέρνει ευτυχία - Πως γίνεται συζήτησαν στις Κορφές 370 σύνεδροι από 26 χώρες (φωτογρεαφίες)

Έχοντας κανείς γαλουχηθεί στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα που προετοιμάζει από πολύ νωρίς “άλογα κούρσας” και κατά πολλούς, εκτός από συντηρητικό, είναι και μη δημοκρατικό, είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσει τι σημαίνει η Δημοκρατική Παιδεία εξαρχής. 

Της Κορίνας Καφετζοπούλου

Η Δημοκρατική Παιδεία ενστερνίζεται δύο θεμελιώδεις αρχές και εμπιστεύεται το μαθητή. Η πρώτη αρχή υποστηρίζει την ισοτιμία, τη συν-ευθύνη και τη συνεργασία δασκάλων και μαθητών ως προς τον τρόπο λειτουργίας του σχολείου. Η δεύτερη αρχή το δικαίωμα των μαθητών να επιλέγουν ελεύθερα τo περιεχόμενο, τον τρόπο και το ρυθμό της μάθησής τους.

Τι σημαίνει ένα παιδί από τα πρώτα του βήματα στην εκπαίδευση να έχει επιλογή στην εκπαίδευσή του; Να επιλέγει δηλαδή τι θα διδαχθεί και πότε; Να λειτουργεί σε ένα περιβάλλον όπου το παιχνίδι θα είναι κυρίαρχο και μετά θα έρχεται η γνώση; 
Οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα και η αναζήτηση ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος διαφορετικού από το δικό μας ήταν τα ζητούμενα του Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου EUDEC 2018, που διεξήχθη από τη 1-7 Αυγούστου στις Κορφές, από κορυφαίους εκπαιδευτικούς από όλον τον κόσμο με εμπειρία σε σχολεία δημοκρατικής παιδείας, που κυκλοφορούσαν ελεύθεροι μέχρι και ξυπόλητοι και κοιμόντουσαν στους ελαιώνες μέσα σε σκηνές.
Συνολικά, συμμετείχαν 370 σύνεδροι από 26 χώρες εκτός από την Ευρώπη, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Κόστα Ρίκα, την Κολομβία, την Ταϊβάν και άλλες. 

Για φανταστείτε ένα ελληνικό σχολείο λοιπόν, όπου μαθητές και εκπαιδευτικοί συναποφασίζουν μέσα από γενικές συνελεύσεις και λειτουργούν ως οργανωμένη κοινότητα με ξεκάθαρα τα δικαιώματα και υποχρεώσεις και από τις δύο πλευρές· όπου υπάρχει απόλυτη τάξη και πειθαρχία, χωρίς φωνές και τιμωρίες ή εκβιαστικές μεθόδους· όπου το ένα παιδί σέβεται το άλλο· όπου η μάθηση δεν έχει το καθιερωμένο πρόγραμμα, αλλά ένας μαθητής μπορεί να διαβάζει μόνο μαθηματικά και να μην ανοίγει ποτέ το βιβλίο της γλώσσας· όπου οι γονείς δεν ετοιμάζουν τις τσάντες των παιδιών τους, ούτε πληρώνουν για ιδιαίτερα, ενώ δεν ανοίγουν τα βιβλία ούτε για έλεγχο, πόσο μάλλον για να τα διαβάσουν. 
Δεν πρόκειται για ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά για ένα σύστημα που εφαρμόζεται από τον 20ό αιώνα και μάλιστα με ιδιαίτερη επιτυχία σε πολλές χώρες. 

Η φιλοσοφία του EUDEC:
Tα Δημοκρατικά Σχολεία είναι μαθησιακές κοινότητες στις οποίες το Άρθρο 12 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού «Έχεις το δικαίωμα να εκφράζεις τη γνώμη σου για τις αποφάσεις που αφορούν στη ζωή σου και οι απόψεις σου πρέπει να λαμβάνονται υπόψη» πραγματώνεται στον ύψιστο βαθμό.
Η καθεμία από αυτές τις μαθησιακές κοινότητες είναι μοναδική, ξεχωριστή. Και όλες μαζί συνθέτουν το ποικιλόμορφο πλέγμα της Δημοκρατικής Παιδείας, αφού μοιράζονται τα παρακάτω στοιχεία:
Ισχυρά Θεμέλια σε μια κουλτούρα ισότητας και συνευθύνης: Ο σεβασμός φέρνει σεβασμό. Η εμπιστοσύνη χτίζει εμπιστοσύνη. Η συμπόνοια γεννά συμπόνοια. Η αποδοχή καλλιεργεί αποδοχή. Όταν ακούμε, μας ακούν.
Συλλογική λήψη αποφάσεων: Όλα τα μέλη της κοινότητας, ανεξαρτήτως ηλικίας ή θέσης, έχουν τον ίδιο λόγο σε αποφάσεις που έχουν να κάνουν με τους κανόνες λειτουργίας, το πρόγραμμα μαθημάτων, την πρόσληψη δασκάλων και καθηγητών ή ακόμα και την οικονομική διαχείριση των πόρων σχολείου.
Αυτοκατευθυνόμενη – ανακαλυπτική μάθηση: Οι μαθητές διαλέγουν τι θα μάθουν, πότε, πώς και με ποιον. Η μάθηση μπορεί να λαμβάνει χώρα μέσα ή έξω από την τάξη, μέσω του παιχνιδιού ή της παραδοσιακής μελέτης. Το “κλειδί” είναι ότι η μάθηση πηγάζει από εγγενή κίνητρα και ακολουθεί τα ενδιαφέροντα του μαθητή.
Εν συντομία, η Δημοκρατική Παιδεία οδηγεί στην ανάπτυξη σκεπτόμενων νέων ανθρώπων, θωρακισμένων με δεξιότητες να επιλύουν προβλήματα μέσω της συνεργασίας, με ευέλικτο και δημιουργικό τρόπο. Ο κόσμος μας, γεμάτος συνεχείς πολιτικές αναταραχές και αναδυόμενες τεχνολογίες, τους έχει ανάγκη.

Η Δημοκρατική Παιδεία παγκοσμίως
Αυτή τη στιγμή, λειτουργούν περίπου 1.000 σχολεία που αυτοαποκαλούνται δημοκρατικά σε όλο τον κόσμο. Ο τρόπος που η δημοκρατία εκφράζεται σε αυτά τα σχολεία ποικίλλει πολύ, από απλές σχολικές συναντήσεις κατά τις οποίες οι μαθητές ψηφίζουν για συγκεκριμένα θέματα, ως την πλήρη δημοκρατία κατά την οποία οι μαθητές παίρνουν μέρος στη λήψη αποφάσεων που αφορούν στη λειτουργία του σχολείου, όπως τον προϋπολογισμό, την πρόσληψη ή την απόλυση δασκάλων και τον καθορισμό της διδακτέας ύλης, αν υπάρχει.
Η αρχή έγινε στην Αγγλία από το σχολείο Σάμερχιλ στις αρχές του 20ού αιώνα, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί ως δημοκρατικό οικοτροφείο, όπου τα μαθήματα ήταν προαιρετικά. Άλλο ένα σπουδαίο σχολείο, το Σάντμπουρι Βάλεϊ, ξεκίνησε να λειτουργεί το 1968 στη Μασαχουσέτη των Η.Π.Α., ως κανονικό σχολείο. Δίχως συγκεκριμένη διδακτέα ύλη ή υποχρεωτικό πρόγραμμα μάθησης, βαθμολόγηση ή άλλου είδους δομές που συναντά κανείς συνήθως στα σχολεία, το Σάντμπουρι Βάλεϊ έγινε ακόμη μία ριζοσπαστική επιλογή. Τα σχολεία που ακολούθησαν το μοντέλο οικοτροφείου του Σάμερχιλ ήταν λίγα, ενώ πολλά ήταν τα σχολεία που χρησιμοποίησαν τις ιδέες του Σάντμπουρι Βάλεϊ, ή βασίστηκαν, λίγο έως πολύ, στο μοντέλο του.
Σε άλλες χώρες το σύστημα αυτό εφαρμόζεται στο πλαίσιο της δημόσιας εκπαίδευσης ή της ιδιωτικής. 

Στο Ρέθυμνο η μαγιά 
Στο συνέδριο ήταν και αρκετοί Έλληνες, νεαροί εκπαιδευτικοί κυρίως αλλά και πρωτεργάτες της προσπάθειας στην Ελλάδα. Για όσους δεν το γνωρίζουν σχολεία με αυτήν τη νοοτροπία λειτούργησαν στο πλαίσιο των κανόνων του εκπαιδευτικού συστήματος με επιτυχία στο Ρέθυμνο, στο Φουρφουρά και την Αργυρούπολη. Τη μαγιά έφτιαξαν ο Άγγελος Πατσιάς και η Ασπασία Καλησώρα, που έκαναν μικρά θαύματα. 

Στη “Φωνή του Μαλεβιζίου” μίλησε η κ. Κολησώρα με την εξαρχής παραδοχή ότι είναι πραγματικά δύσκολο αυτή η φιλοσοφία να εφαρμοστεί στην Ελλάδα. Όμως, κάποια λιθαράκια μπορούν να μπουν.
Την τριετία 2014-2017, στο 4/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Αργυρούπολης Ρεθύμνου, εφάρμοσε την ιδέα της Γενικής Σχολικής Συνέλευσης, όπου μαθητές/μαθήτριες και εκπαιδευτικοί συμμετείχαν ισότιμα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Βιώνοντας ενεργά ως “μικροί πολίτες” τη σχολική τους ζωή, τα παιδιά εμπνεύστηκαν και δημιούργησαν δύο ταινίες, “Δημοκρατία στα Σχολεία” και “Ένα παιδί κι όλα αλλάζουν”, επιθυμώντας να διαδώσουν το μήνυμα για ένα δημοκρατικό σχολείο. Η πρώτη ταινία απέσπασε το βραβείο του Συνηγόρου του Παιδιού στην κατηγορία για τα Δικαιώματα των Παιδιών, στο 20ό Διεθνές Φεστιβάλ Ολυμπίας για Νέους και Παιδιά.
Φέτος, 2017-2018, με την εμπειρία πλέον του ολιγοθέσιου σχολείου επιχείρησε τη διάδοση και εφαρμογή του θεσμού της Γενικής Σχολικής Συνέλευσης σε δημόσιο 12/θέσιο σχολείο της Αθήνας. «Πέρσι, κάναμε 150 γενικές συνελεύσεις με τα παιδιά, έχοντας στην προσπάθεια αυτή πλάι μας και τους γονείς. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο. Αν κάτι καταφέρνει η Δημοκρατική Παιδεία, είναι να κάνει τα παιδιά ευτυχισμένα». 

Ευτυχία και αυτοπεποίθηση 
Στην ευτυχία των σημερινών παιδιών και αυριανών ενηλίκων αναφέρθηκε και η κυρία Νανά Χατζή. Με 40χρονη εμπειρία διδασκαλίας παιδιών και ενηλίκων, έχοντας διδάξει Αγγλικά στη Θεσσαλονίκη, στο Jubail της Σαουδικής Αραβίας, στο Perth της Αυστραλίας και στην Αγγλία σε δημόσια σχολεία του Λονδίνου αλλά και στο παγκοσμίου φήμης σχολείο-οικοτροφείο Σάμερχιλ, όταν ρωτήθηκε για το τι έμαθε η ίδια από τη Δημοκρατική Παιδεία, δε δίστασε να πει γελώντας: «Τα πάντα όλα! Η εμπειρία μου ήταν συγκλονιστική. Μετά από αυτήν τη εμπειρία άλλαξε η κοσμοθεωρία μου. Είδα παιδιά ελεύθερα και ευτυχισμένα, να έχουν έρθει σε επαφή με τον εαυτό τους και τα συναισθήματά τους. Να τα αντιμετωπίζουν ως ανθρώπους και όχι ως μαθητές που έμαθαν πράγματα από φόβο και εξαναγκασμό». Όπως τόνισε, η ελευθερία και η δημοκρατία μπορούν να αλλάξουν τη ζωή των παιδιών και να τα βοηθήσουν να εξελιχθούν σε πιο υπεύθυνους πολίτες, πιο αποτελεσματικούς, γεμάτους αυτοπεποίθηση, πιο ισορροπημένους και πιο ευτυχισμένους ενήλικες.

Εκτός από την επιλογή των μαθημάτων, ο εκπαιδευτικός και ιδρυτής δημοκρατικού σχολείου στην πόλη Τάιτσον στο κέντρο της Ταϊβάν, HaungCheng – Hsiang, στάθηκε στο κίνητρο και στην περιέργεια. «Εάν ο μαθητής έχει κίνητρο και περιέργεια, είναι πανεύκολο να περάσει στις εξετάσεις», σημείωσε και έδωσε ένα προσωπικό παράδειγμα με το γιο του που δεν είχε στις επιλογές του το μάθημα της γλώσσας. Όταν αποφάσισε να γίνει δικηγόρος μέσα σε δύο χρόνια, επειδή ο ίδιος το είχε επιλέξει, προετοιμάστηκε και πέρασε τέταρτος στο πρώτο πανεπιστήμιο της Ταϊβάν. 

*Το ρεπορτάζ αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα Φωνή του Μαλεβιζίου  όπου δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά.