Η Μονή Φανερωμένης ή Παναγία των Γουρνιών αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα της Ανατολικής Κρήτης, σε ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς τοποθεσία.
Βρίσκεται βορειοδυτικά της Παχειάς Άμμου, 24km νότια του Αγίου Νικολάου. Είναι ανδρική μονή κτισμένη σε απότομη πλαγιά σε υψόμετρο 540 μέτρων με εκπληκτική θέα στη θάλασσα. Το καθολικό της Μονής είναι κτισμένο μέσα σε μια σπηλιά.
(1).jpg)
Η Μονή Φανερωμένης πανηγυρίζει την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου. Πλήθος πιστών κατακλύζει κατ’ έτος την Μονή κυρίως την ημέρα της εορτής. Η Παναγία η Φανερωμένη είναι θαυματουργός, γι’ αυτό και είναι πασίγνωστη σ’ ολόκληρη την Κρήτη και ιδιαίτερα στο Νομό Λασιθίου και στις επαρχίες Πεδιάδος και Βιάννου του Ν. Ηρακλείου.
Έτσι, τον Αύγουστο, που είναι ο μήνας της Παναγίας, το Μοναστήρι αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προσκηνύματα της Ανατολικής Κρήτης. Η εορτή της Παναγίας στη Μονή έχει κάτι το μοναδικό. Καθημερινά συρρέει πλήθος πιστών, ενώ πολλοί ανεβαίνουν με τα πόδια, προκειμένου να εκπληρώσουν κάποιο τάμα τους.
Η ακριβής χρονολογία ίδρυσής της Μονής είναι άγνωστη, όμως σύμφωνα με την παράδοση το μοναστήρι υπήρχε ήδη το 1282, καθώς εκείνη τη χρονιά συγκεντρώθηκαν στη Μονή οι αρχηγοί της Κρήτης για να αποφασίσουν για το μέλλον του αγώνα εναντίον των Ενετών κατακτητών. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε στη μονή και κρυφό σχολειό, το οποίο σώζεται ως τις μέρες μας. Το παρόν οικοδομικό συγκρότημα φαίνεται ότι χρονολογείται στο 19ο και στον 20ο αιώνα. Είναι χτισμένο πάνω σε ιδιαίτερα επικλινές, βραχώδες έδαφος, εμπρός από ένα κατακόρυφο βράχο σε ένα σπήλαιο του οποίου είναι κτισμένο το καθολικό του μοναστηριού.
Το συγκρότημα αποτελείται από τέσσερις ενότητες κτισμάτων διατεταγμένες γύρω από μια στενή αυλή. Παρά τις επεμβάσεις που έχει δεχθεί τα τελευταία χρόνια και οι οποίες του έχουν επιφέρει κατά τόπους αλλοιώσεις, το φρουριακού χαρακτήρα κτηριακό συγκρότημα της Μονής Φανερωμένης αποτελεί αναμφίβολα ένα σημαντικό δείγμα της κρητικής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Το καθολικό είναι ναός με διπλή αφιέρωση στην Παναγία (Ζωοδόχος Πηγή και Κοίμηση), και φράσσει σπήλαιο με λατρευτικό χαρακτήρα, το οποίο αποτέλεσε και τον πυρήνα της ανάπτυξης της μονής.
.jpg)
Όμως πέρα από ιερό προσκύνημα και θρησκευτικό καύχημα ολόκληρης της Ανατολικής Κρήτης, η Μονή Φανερωμένης, αποτελεί και ένα ιστορικό μοναστήρι, όπου κατέφευγαν για προστασία και ενδυνάμωση οι Κρήτες επαναστάτες στα δύσκολα χρόνια της ενετικής και τουρκικής υποδούλωσης. Τον αμυντικό χαρακτήρα του Μοναστηριού αποδεικνύουν περίτρανα η οχυρή θέση και η φρουριακή μορφή του. Μάλιστα, διασώζονται ακόμη επάλξεις και πολεμίστρες στους χώρους του φρουριακού συγκροτήματος της Μονής, όπως και τα περισσότερα μοναστήρια που κτίστηκαν την ίδια περίοδο.
