Τυχαίνει να βρίσκομαι συχνά στο δρόμο προς το νεκροταφείο του χωριού… Έναν δρόμο ίσιο, μακρύ, με τοιχία δεξιά και αριστερά στην αρχή του και λιόδεντρα προς το τέλος. Στο βάθος, στο τέλος της ευθείας, στέκει το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας. Εκείνο υποδέχεται τις πομπές των νεκρών στην τελευταία τους κατοικία.
Σ αυτό το δρόμο παρατηρώ συχνά τις μαυροντυμένες γυναίκες που πορεύονται προς το Νεκροταφείο. Πρωί βράδυ, άλλοτε μοναχικές και άλλοτε δυο –τρεις μαζί, περπατούν την ευθεία μέχρι την είσοδο και μετά περιδιαβαίνουν τα μνήματα, ανάβουν τα καντήλια, τακτοποιούν λουλούδια, καθαρίζουν και επιστρέφουν. Κάθε μέρα γίνεται η επίσκεψη αυτή, είτε πρωί είτε απόγευμα. Το βράδυ δεν πάνε στα νεκροταφεία…
Άλλη πηγαίνει για τον άνδρα της, άλλη για το γιο ή τον αδελφό της. Πολλές φορές όμως θα τακτοποιήσει και το μνήμα κάποιου άλλου συγγενή, κάποιου προγόνου…
Είναι παράξενες αυτές οι φιγούρες. Ντυμένες στα μαύρα, περπατούν άλλοτε σιγανά, άλλοτε πιο γρήγορα, υπακούοντας σε μια εσωτερική ανάγκη επικοινωνίας με τους χαμένους ανθρώπους τους. Στην πραγματικότητα υπακούουν σε μια εσωτερική ανάγκη επικοινωνίας με τον εαυτό τους. Υπακούουν στην αγάπη για τους χαμένους αγαπημένους τους, ξεσκονίζουν ίσως τις αναμνήσεις τους και υποκαθιστούν, μάλλον λειαίνουν, την απώλεια.
Και είναι ωραία η διαδρομή προς το νεκροταφείο. Τριγύρω δένδρα, με πουλιά να κελαηδούν, πιο πέρα περιβόλια με πορτοκαλιές και λεμονιές.
Ο περίβολος του σχολείου στην αρχή της ευθείας, καταπράσινος και γνώριμος, στέκει εκεί σαν ο πρώτος φάρος προς την γνώριμη ευθεία. Εκείνες συχνά σκεφτικές, ποιος ξέρει με πόσες σκέψεις φορτωμένες, με πόσες θύμησες, με πόσα ερωτηματικά. Άλλες φορές πάλι, με ένα ελαφρύ χαμόγελο ή με χαλαρές κουβέντες μεταξύ τους όταν είναι δυο τρεις μαζί. Και όταν φτάνουν, η ίδια τυπική διαδικασία. Να ελέγξουν το καντήλι αν ανάβει, να το γεμίσουν λάδι, να καθαρίσουν τα μάρμαρα και άλλες φορές να θυμιατίσουν. Μια ιεροτελεστία των ζωντανών απέναντι στους νεκρούς, που καταλαβαίνεις καλά ότι πιότερο εξυπηρετεί τη ζωή παρά το θάνατο.
Οι μαυροντυμένες γυναίκες των νεκροταφείων, μπορεί να τιμούν τους νεκρούς, αλλά υπηρετούν τη ζωή. Τη ζωή που ξέρει να υπομένει, να θρηνεί, να θυμάται, να αγαπά, να θλίβεται, να ενεργεί, να ελπίζει αλλά και να συμβιβάζεται με τη μόνη βεβαιότητα του ανθρώπου.
