Η Φατίμα Μερνίσι, κοινωνιολόγος, συγγραφέας και μία από τις ιδρύτριες του ισλαμικού φεμινισμού, σαν σήμερα, το 2015, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 75 ετών. Τι ήταν όμως αυτό που έχει γράψει το όνομά της με χρυσά γράμματα στην ιστορία του φεμινισμού;
«Υπάρχουν πολλοί τρόποι να είσαι όμορφη. Το να καταπολεμάς, να πηγαίνεις κόντρα και να αγνοείς την παράδοση μπορεί να κάνει μια γυναίκα ακαταμάχητη», γράφει στα απομνημονεύματα της Dreams of Trespass: Tales of a Harem Girlhood («Όνειρα Φυγής»- Εκδόσεις Λιβάνης) η Φατιμά Μερνίσι.
Μέχρι το 1956 που το Μαρόκο κέρδισε την ανεξαρτησία του και ρεφορμιστές αποφάσισαν την κατάργηση των χαρεμιών, η Μερνίσι έζησε και μεγάλωσε στο οικιακό χαρέμι της εύπορης οικογένειας της. Εκεί, ήρθε σε επαφή με τους άκαμπτους, πατριαρχικούς και οπισθοδρομικούς νόμους του Ισλάμ.
«Τα οικιακά χαρέμια δεν έχουν καμία σχέση με τον τρόπο που τα παρουσιάζουν στο δυτικό κινηματογράφο και τη λογοτεχνία. Η ζωή εκεί μέσα είναι πολύ πιο πληκτική. Ο χώρος είναι χωρισμένος σε διαμερίσματα για γυναικεία μέλη μιας εκτεταμένης οικογένειας που περιλαμβάνει γυναίκες συγγενείς και υπηρέτες. Το χαρέμι ήταν ο τρόπος με τον οποίο οι άνδρες διατηρούσαν την τιμή τους. Φυλώντας τις συζύγους και τις κόρες του από τα μάτια των άλλων ανδρών», είχε δηλώσει σε συνέντευξη της.
Μάλιστα, όπως περιγράφει και στο βιβλίο της κάθε χαρέμι «λειτουργούσε» υπό τις αρχές του hudud (στα αραβικά σημαίνει «ιερά σύνορα») και το οποίο είχε στόχο να αποκλείσει τις γυναίκες από τον έξω κόσμο.Σε ένα τέτοιο χαρέμι γεννήθηκε και μεγάλωσε η Φατιμά Μερνίσι, στην πόλη Φεζ του Μαρόκο.
Η γιαγιά της ήταν η μια από τις εννέα γυναίκες του παππού της. Παρόλο που ο πατέρας της Μερνίσι ήταν μονογαμικός και πολύ πιο προοδευτικός σε σχέση με την ακριβώς προηγούμενη γενιά, δεν έφερε καμία αντίσταση στον τρόπο που το χαρέμι κρατούσε τις γυναίκες «φυλακισμένες», αλλάαντιθέτως ευνοήθηκε από αυτόν και, με την παθητική του στάση, συντηρούσε τις διακρίσεις μεταξύ των δύο φύλων.
Οι γυναίκες σπάνια κυκλοφορούσαν εκτός σπιτιού και αν αυτό γινόταν πάντα συνοδεύονταν από έναν άντρα. «Το οικογενειακό χαρέμι μας στη Fez ήταν σαν φρούριο. Μέσα από τους τοίχους, οι γυναίκες ονειρεύονταν να ξεπερνούν τα όρια του. Υποστήριζαν η μια την άλλη λέγοντας ιστορίες, τραγουδώντας και ακούγοντας κρυφά από το ραδιόφωνο τα νέα».
Παρόλο που τόσο η μητέρα της όσο και η γιαγιά της ήταν αγράμματες, την ενθάρρυναν να πάει σχολείο (μαθήτευσε μάλιστα σε μικτό σχολείο όπου το εκπαιδευτικό πρόγραμμα είχε σκοπό να προάγει το εθνικιστικό φρόνημα).
Αντιλαμβανόμενη από πολύ μικρή ηλικία την άνιση θέση των γυναικών στην κοινωνία, μετά το σχολείο, αποφάσισε να σπουδάσει κοινωνιολογία στο Πανεπιστήμιο Mohammed V του Rabat ενώ ακολούθησε μεταπτυχιακό στη Σορβόννη και διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο Brandeis στην Αμερική, το οποίο και έγινε το πρώτο της βιβλίο Βeyond the Veil. Μετά από αυτά, επέστρεψε στο Ραμπάτ για να διδάξει στο πανεπιστήμιο Mohammed V.
Ως ενεργή φεμινίστρια, η Μερνίσι ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα των ανισοτήτων μεταξύ των δύο φύλων και, συγκεκριμένα, της υποταγή και καθοδήγησης των γυναικών. Αφιερώνοντας την ακαδημαϊκή της καριέρα στη μελέτη του Ισλάμ και τις θέσεις του για τη γυναίκα, αμφισβήτησε τον τρόπο που αυτές οι «αξίες» διαμορφώθηκαν μέσα από την Ισλαμική σκέψη. Οπως υποστήριζε, μέσα από τις ρήσεις του Κορανίου το Ισλάμ δε φαίνεται να είναι εναντίων των γυναικών.
Πίστευε λοιπόν ότι αυτή η κονφορμιστική υποδούλωση δεν πηγάζει από το πνεύμα του Ισλάμ ή θεωρίες περί βιολογικής ή πνευματικής κατωτερότητας της γυναίκα, αλλά υποστήριζε ότι οι θεσμοί της πολυγαμίας, της επιβολής της μαντίλας (hijab) και του διαχωρισμού των φύλων έγιναν για να περιορισθεί η εξουσία της και κατ’ επέκταση η επικινδυνότητα της απέναντι στους άντρες. Χαρακτηριστική είναι μια δήλωσή της σχετικά με την υποχρέωση των γυναικών να κυκλοφορούν μόνο με μαντίλα.
«Αν τα δικαιώματα των γυναικών αποτελούν πρόβλημα για κάποιους σύγχρονους μουσουλμάνους, δεν είναι ούτε λόγω του Κορανίου ούτε του Προφήτη ούτε της ισλαμικής παράδοσης, αλλά απλά επειδή τα δικαιώματα αυτά έρχονται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα μιας ανδρικής ελίτ», έγραφε στο βιβλίο της The veil and the male elite.
«Αυτή η ελίτ προσπαθεί να μας πείσει ότι η εγωιστική, υποκειμενική και μετριοπαθής άποψη τους σχετικά με τον πολιτισμό και την κοινωνία έχει μια ιερή βάση», πρόσθετε. «Αλλά αν υπάρχει ένα πράγμα για το οποίο οι γυναίκες και οι άνδρες που έχουν συνείδηση και γνώση της ιστορίας, μπορούν να είναι σίγουροι, είναι ότι το Ισλάμ δεν ήρθε στη γη για να προωθήσει τον εγωισμό και τη μετριότητα».
Πηγή: bovary
